Verkiezingen: Het gat in de christelijke theologie

Als er gevraagd wordt wat de belangrijkste verschillen zijn tussen islam en christelijk geloof, zullen veel christenen zeggen: De islam kent geen scheiding van kerk en staat en streeft politieke dominantie na, terwijl Jezus’ koninkrijk niet van deze wereld is. Veel moslims zijn daar niet van onder de indruk. Ze zien het ofwel als een inmiddels klassieke leugen, ofwel als een zwakte van het christendom.

Christenen vinden het meestal een sterk punt van het christelijke geloof dat het niet zou streven naar politieke macht. Heeft Christus niet gezegd: ‘Mijn koninkrijk is niet van deze aarde’? Jezus heeft overduidelijk afgezien van het gebruik van macht bij zijn optreden op aarde en Petrus streng bestraft toen die met een kort zwaard of dolk zijn Meester wilde verdedigen. Om nog maar te zwijgen van Jezus’ oproep om je vijanden lief te hebben. In het Westen is dit ook de onuitgesproken norm: zoveel mogelijk afzien van gebruik van geweld. We zijn er in Nederland trots op dat onze agenten bijna altijd met woorden of zachte drang mensen weten te overreden om zich te gedragen. Bijna altijd. Voor veel christenen is deze houding christelijk erfgoed.

Buiten Europa staan we iets minder vreedzaam bekend. In de ogen van anderen zetten we alle mogelijke middelen in om onze machtspositie op het wereldtoneel te behouden. Soms met openlijke oorlogen, soms met wapenleveranties en altijd met economische middelen. Het Midden Oosten als strijdtoneel tussen het Westen die de soennieten steunt en Rusland die de sji’ieten steunt. Beide met eigenbelang: verdeel en heers. Zo is het al eeuwen. Volgens veel moslims is het verschil tussen de kruistochten en de huidige westerse politiek dat er destijds openlijk een kruis op de schilden stond, terwijl christenen vandaag proberen te ontkennen dat ze politieke macht gebruiken, maar ondertussen nog steeds alle mogelijke machtsmiddelen inzetten. Wanneer christenen stellen dat degenen die zich misdragen geen echte christenen zijn en dat Europa inmiddels sterk geseculariseerd is, verandert dat voor moslims weinig. Zij zien de secularisatie van Europa als afgedwaald christendom en elke dag bidden ze met de openingssoera van de Koran dat ze als moslims voor een dergelijk verval behoed mogen worden. Ze zien in de retoriek van extreem rechtse bewegingen hun gelijk bevestigd: Europa is een christelijk bolwerk, gebouwd op politieke macht. Dat veel christenen dat ontkennen en moslims beschuldigen gewelddadiger te zijn, is volgens hen een oude veelgebruikte leugen.

Dat christenen in hun theologie vaak geen ruimte hebben voor het gebruik van politieke middelen voor de zaak van God, is voor sommige moslims een teken van zwakte. Het leven hier op aarde wordt immers in belangrijke mate bepaald door politiek leiderschap. Voor gebruik van politieke middelen hoef je je als moslim helemaal niet te schamen. Heeft God de mens niet als khaliefa (rentmeester) aangesteld op aarde? Als niemand leiding geeft, strijdt tegen het kwaad en waakt voor de dienst aan God, wordt het een chaos op aarde. Voor een vrome moslim omvat de djihaad fi sabiel Allah (het ijveren op de weg van God) zowel persoonlijke vroomheid van gebed en vasten, als ook de politieke verantwoordelijkheid om te strijden voor Gods eer. Wie het politieke aspect buiten het geloof houdt, is een secularist omdat hij in een belangrijk aspect van zijn leven God buiten beschouwing wil laten en kennelijk zijn eigen gang wil gaan. Er zit volgens moslims een gat in de christelijke theologie. Er is te weinig aandacht voor de politieke verantwoordelijkheid in het hier en nu.

Sommige christenen wijzen niet alleen het gebruik van politieke middelen door christenen af, maar zien ook nauwelijks meer ruimte voor de kerk als instituut. Moslims die belangstelling hebben voor het christelijk geloof worden niet meer meegenomen naar een kerk, maar worden alleen opgevangen in een kring bij christenen thuis. Christendom zonder macht, gebouwen, tradities en dogma’s. Zo’n tegenstem heeft iets aansprekends en moet door de kerk serieus worden genomen als aanklacht tegen misbruik van macht en gebrek aan bewogenheid met het behoud van anderen.

Toch denk ik dat de navolging van Christus ook vraagt om het investeren in goede opleidingen voor predikanten en evangelisten, in goede kerkelijke structuren waarbinnen christenen elkaar kunnen aanspreken en versterken, in mensen en middelen waarmee het evangelie kan worden doorgegeven, in gebouwen waar we kunnen samenkomen en God kunnen grootmaken, én in het aanwenden van politiek macht om te werken aan een rechtvaardige samenleving waar zwakken beschermd worden en waar mensen de vrijheid hebben om God te dienen. Zonder dat alles hadden we misschien vandaag geen Bijbel meer gehad die eeuwenlang trouw is doorgegeven door de kerk en waarvan de vermenigvuldiging en verspreiding door overheden mogelijk is gemaakt. In het vrije Europa kun je dromen over de schoonheid van een kerk in de marge, maar in veel andere delen van de wereld moet er gestreden worden om een vrij en menswaardig bestaan. Vluchtelingen uit het Midden Oosten die daar al christen waren of het hier werden, benadrukken vaak dat we de ruimte die we hier in het Westen hebben om christen te zijn of christen te worden, moeten waarderen en ons ervoor mogen inspannen dat de christelijke traditie een plaats behoudt in de samenleving.

Het koninkrijk van God komt niet uit de wereld op. Het komt van de andere kant, van God. Het is goed dat kerk en staat gescheiden zijn. We mogen ons in de kerk en in de politiek inspannen voor recht en gerechtigheid, maar geweld en dreiging mogen geen onderdeel uitmaken van het uitdragen van het evangelie of het voorkomen dat mensen afscheid nemen van het geloof. Op dit punt is er een duidelijk verschil tussen het optreden van Jezus en van Mohammed en de geschiedenis van de eerste eeuwen christendom versus de eerste eeuwen van de islam. Het wordt spannend zodra christenen politieke verantwoordelijkheid voor de samenleving krijgen. Steeds vaker ontmoeten moslims en christenen elkaar in politieke vergaderingen. In die arena is het niet eenvoudig om op te komen voor vrijheid en veiligheid, voor wat waar en wat goed is, zonder het verwijt te krijgen alleen maar op te komen voor je eigen belangen. Veel moslims zijn teleurgesteld in de idealen van IS en de politiek van landen met een moslimmeerderheid. Laten we bidden voor christenen in de politiek dat zij op een voor moslims inspirerende manier omgaan met hun politieke verantwoordelijkheid, tot de dag dat Christus terugkomt en Hij de enige koning is.

Cees Rentier