Het Offerfeest als aanleiding tot gesprek

door Nico Bontenbal, medewerker E&M City-Mission

Het islamitische offerfeest Eid al-Adha (Turks: Kurban bayramı) is een van de belangrijkste feesten van de islamitische kalender. Met het offerfeest herdenken moslims de bereidheid van de profeet Ibrahiem om zijn zoon Ismael te offeren in gehoorzaamheid aan Gods bevel.

Wij herkennen in dit verhaal elementen uit de geschiedenis van Genesis 22 waar Abraham zijn zoon Izak moet offeren. Zoals we zullen zien is het verhaal in de islamitische traditie gemixt met andere verhalen van Abraham die allemaal samenkomen in de hadj, de jaarlijkse bedevaart naar Mekka, waar het offerfeest een onderdeel van is. De hadj is voor moslims één van de vijf zuilen, een verplichting die iedere moslim eenmaal in zijn leven behoort te doen. Het offerfeest, op de derde dag van de hadj, vormt één van de hoogtepunten en wordt door alle moslims wereldwijd gevierd.

Het verhaal over wat er gebeurde in Mekka zoals dat door moslimbronnen wordt doorgegeven is wetenschappelijk niet erg betrouwbaar. Het idee dat Abraham en andere profeten daar geweest zijn, is waarschijnlijk later verzonnen om Mekka meer aanzien te geven.

Dit is het verhaal zoals moslims het vertellen:

Als Abraham met Hagar trouwt en Hagar een kind krijgt, ontstaat er jaloezie tussen Hagar en Sarah. Hagar vlucht en Abraham volgt haar. Uiteindelijk laat hij haar achter op de plaats waar de Kaäba nu staat, in Mekka. Toen was er nog niets: geen stad, geen water, niets. Hagar huilt en vraagt waarom Abraham haar achterlaat. Hij vertelt haar dat God hem er opdracht voor geeft.

Het water raakt echter op en Hagar zit met de kleine Ismael die enorme dorst heeft. Ze denkt dat hij dood zal gaan en loopt weg. Ze rent zeven keer tussen de heuvels Safa en Marwa. Als ze voor de zevende keer bij Marwa komt, hoort ze een stem die zegt ‘Ik heb je gehoord’. Ze kijkt om en ziet een engel die de zamzam-bron aan het graven is met zijn hiel. Ze vult haar waterzak en zo redt ze Ismael. De engel vertelt Hagar dat Ismael en Abraham hier samen de Kaäba zullen bouwen.

Abraham bezoekt Ismael later nog een enkele keer. Op één van deze momenten krijgt Abraham een droom waarin hij zijn zoon moet offeren. Abraham gaat naar Ismael om hem dat te vertellen. Sommige islamitische tradities vertellen dat als Abraham deze opdracht probeert uit te voeren, de duivel hem ervan wil weerhouden. Abraham gooit dan zeven stenen naar de duivel waardoor de duivel wegvlucht. De Koran vertelt het verhaal verder (soera 37:102-110): “Toen hij (volgens moslims gaat het om Ismael al staat zijn naam er niet) de leeftijd bereikte om samen met hem (Abraham) erop uit te trekken, zei hij ‘O mijn zoon, waarlijk ik heb in een droom gezien dat ik jou offer; kijk maar wat jij daarvan vindt’. Hij zei: ‘o mijn vader, doe wat u is bevolen en u zult mij, als Allah het wil, tot de geduldigen aantreffen.” Zowel Abraham als zijn zoon aanvaarden het lot. Als ze zich dan beiden overgegeven hebben aan Allah, geeft Allah Abraham een offerdier en hoeft hij zijn zoon dus niet te offeren. Later als Ismael is getrouwd, komt Abraham weer langs en bouwt hij met hem de Kaäba. Dit is volgens de traditie dezelfde Kaäba die Mohammed later weer wijdt tot de dienst van Allah. Zie hiervoor o.a. Boechari vol. 4, boek 55, hadith 583.

De rituelen van de hadj

Vanuit dit verhaal komen verschillende elementen terug in de hadj. Het zeven keer heen en weer lopen van Hagar tussen de twee heuvels, het stenigen van de duivel en het offerfeest zijn elementen die nu nog steeds plaatsvinden tijdens de hadj. Het idee van de pelgrimstocht naar Mekka en het lopen van ronden rond de Kaäba stamt echter al van vóór de islam toen er allerlei afgoden werden aanbeden in deze tempel. Het offerfeest is de afsluiting van de derde dag van de hadj.

Terwijl alle andere rituelen van de hadj niet door de moslims wereldwijd worden verricht, wordt het offerfeest wel over de gehele islamitische wereld gevierd. Het dier wordt uitgezocht en in veel gevallen slacht de vader het dier zelf. In Nederland mag dit niet langer, maar vroeger was dit wel toegestaan. Mensen die niet in Nederland zijn opgegroeid, kennen het fenomeen nog vanuit hun vroegere thuisland waar hele dorpen samen die dag aan het slachten zijn.

In gesprek over het offeren

Als je in goed contact bent met je moslimcollega’s of -buren is de kans groot dat je wordt uitgenodigd voor dit feest.  Ze zullen dan vertellen dat ze dit in navolging van Abraham doen en je meestal alle ruimte geven om te vertellen hoe jij dit verhaal kent vanuit de Bijbel. Het is dan niet zo zinvol om een discussie te beginnen over de vraag of het nu Ismael of Izak was die bijna geofferd werd. In plaats daarvan kun je beter aandacht vragen voor de bijzondere plaatsvervanging.

Opvallend is namelijk dat zowel de Bijbel als de Koran in dit verhaal aangeven dat God een offerdier aan Abraham gaf, terwijl moslims zelf een offerdier kopen. Voor het offer als plaatsvervanging voor ons, zoals de Bijbel daarover spreekt, is bij het offerfeest geen enkele aandacht. Het draait bij het offerfeest om jouw ijver voor God. Daar zit het grote verschil met het christelijk geloof, waar we met Pasen vieren dat Jezus het Lam van God is dat de zonde van de wereld heeft gedragen (Johannes 1:29). Dit kan een mooi gespreksonderwerp zijn als je wordt uitgenodigd voor deze maaltijd.

God gaf het offerdier, terwijl moslims het elk jaar weer zelf moeten kopen.

Kun je het offervlees wel eten?

Sommige christenen twijfelen of ze mee kunnen doen met het eten van vlees wat aan ‘Allah is geofferd’. Als eerste is het misschien goed om te vermelden dat er met dit vlees niet veel anders is gebeurd dan met al het vlees dat je bij een islamitische slager of supermarkt koopt. Tijdens het slachten wordt er een gebed uitgesproken. Al vanaf het begin van de nieuwtestamentische kerk zijn er gesprekken over het eten van vlees dat geofferd is aan andere goden. Paulus zegt hierover in de eerste brief aan de gemeente van Korinthe (1 Kor. 8: 4-8 HSV) het volgende: “…wij weten dat een afgod niets is in de wereld en dat er geen andere God is dan Eén. … Maar niet in allen is deze kennis, want sommigen, die in hun geweten tot nu toe niet los zijn van de afgod, eten het vlees als afgodenoffer… Voedsel nu brengt ons niet dichter bij God, want hetzij dat wij eten, wij zijn er bij God niet meer om; en hetzij dat wij niet eten, wij zijn er bij God niet minder om.” Als je er andere christenen mee aan het twijfelen brengt of als je eigen geweten er last van heeft, moet je het niet doen. Is dat niet het geval, dan kun je aan deze maaltijden deelnemen. Zie het als een mogelijkheid om vriendschap te verdiepen en om te getuigen van de hoop die in je is.

Heel verschillende ervaringen

De avond van het offerfeest wordt door moslims in veel gevallen gebruikt om hun persoonlijke gebeden te doen, de doea’s. Moslims die terugkomen van de hadj noemen vaak de nachtelijke gebeden en de gezamenlijke gebeden op de vlakte van Arafa en rondom de Kaäba als een bijzondere religieuze ervaring. Arm, rijk, wit en zwart; iedereen draagt dezelfde kleding, zegt dezelfde gebeden op en doet dezelfde gebedshandelingen. Sommigen echter vinden het ook erg confronterend dat er zoveel aandacht is voor een zwarte steen die mensen proberen aan te raken of te kussen, hetgeen een overblijfsel is uit het animisme van vóór de tijd van Mohammed. John Ghanim, een bekende Jemenitische christen, vertelde hoe hij gedesillusioneerd terugkwam uit Mekka omdat hij de leegheid zag van het ‘aanbidden van de steen en het reciteren van teksten die niemand snapt’.

Vrouwen op de hadj

Een ander opvallend feit aan de hadj is dat mannen en vrouwen in Mekka gezamenlijk in één ruimte bidden. Mannen allemaal in dezelfde witte kleding. Vrouwen vaak in zwarte kleding. Op deze voor moslims meest heilig plek worden mannen blijkbaar niet afgeleid tijdens hun gebed door de aanwezigheid van vrouwen! Het aantal vrouwen dat de hadj doet is veel kleiner dan het aantal mannen. Vrouwen die borstvoeding geven of menstrueren mogen niet meedoen omdat ze onrein zijn. Veel vrouwen willen ook het risico niet lopen om onrein te zijn als ze de hadj doen en blijven daarom thuis, of wachten tot ze de leeftijd hebben bereikt dat ze niet meer onrein worden. Het offerfeest is een feest dat diep verbonden is met de hadj. De hadj is een mix van verhalen die we kennen uit de Bijbel, elementen uit het animisme van vóór Mohammed en verhalen die de islam heeft toegevoegd. Het roept veel vragen op maar geeft ons ook de kans om het grote verhaal van Jezus’ offer te vertellen rondom een rijk gedekte tafel.

Dit artikel verscheen in ons kwartaalblad Orientatie (nummer 155, juni 2024)

Lees meer artikelen uit Oriëntatie online en/of meld u aan om het blad 4x per jaar gratis thuis te ontvangen.